حج بیت الله یک فریضه است

﴿وَلِلّٰهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللّٰهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ﴾ [سوره آل عمران، بخشی از آیه‌ی ۹۷]؛ و حق خدا است بر مردم حج کردن این خانه کسی که توانایی راه یافتن به سوی آن را داشته باشد و هر کس نپذیرد، پس خدا بی‌نیاز است از عالمیان.

در این آیه خصوصیتی که برای بیت الله ذکر شده، این است که الله تعالى بر آدمیان واجب گردانیده است که در صورت داشتن استطاعت و توانایی به زیارت بیت الله الحرام مشرف شوند.

تفصیل استطاعت و توانایی رسیدن به بیت الله الحرام این است که شخص باید از نظر مالی چندان استطاعت داشته باشد که هزینه رفت و برگشت و توقف در آن‌جا و هزینه‌ی نفقه‌ی خانواده‌ی خویش را در اختیار داشته باشد و هم چنین از نظر دست و پا و چشم معذور نباشد؛ چرا که با داشتن چنین معذوریت‌هایی سفر حج و ادای ارکان آن دشوار می‌گردد و هم چنین سفر حج برای زن بدون محرم شرعاً جایز نیست؛ لذا او زمانی قادر بر ادای حج قرار می‌گیرد که محرم همراه و هم سفر او باشد؛ فرقی نمی‌کند که محرم به هزینه‌ی خود به حج برود و یا این که زن هزینه‌ی او را به عهده بگیرد. و نیز امنیت راه تا رسیدن به آن‌جا جزء استطاعت است و اگر راه نا امن و احتمال خطر جان و مال در آن وجود داشته باشد، پس در این صورت استطاعت حج تعلق نمی‌پذیرد.

لازم به یادآوری است که معنی لغوی لفظ ”حج“، قصد کردن است، ولی تفاصیل ضروری معنی شرعی آن را خود قرآن کریم بیان فرموده است که عبارت‌اند از: طواف کعبه و وقوف عرفه و مزدلفه و غیره و بقیه‌ی تفاصیل را رسول اکرم صلى الله علیه وسلم به وسیله‌ی رهنمودهای شفاهی و بیانات عملی خویش توضیح داده است. در آخر آیه پس از اعلام فرضیت حج بیت الله فرمود: ﴿وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِیٌّ عَنِ العَالَمِیْنَ﴾؛ یعنی: «هر کسی که منکر باشد، پس الله تعالى از جهانیان بی‌نیاز است.»

بنابر این، هر کسی که منکر فریضه‌ی حج باشد و آن را فرض نداند، در مصداق این آیه داخل و به دایره‌ی کفر گام نهاده است؛ چرا که لفظ ﴿وَمَنْ کَفَرَ﴾ به صراحت بر او صدق می‌کند و کسی که ازروی عقیده آن را فرض می‌داند، ولی با وجود استطاعت و توانایی از انجام این امر مهم سر باز می‌زند، او نیز از جهتی منکر تلقی می‌گردد و لفظ ﴿وَمَنْ کَفَرَ﴾ بر او نیز از روی تأکید و تهدید اطلاق می‌شود؛ زیرا این شخص مرتکب عمل کفار گردیده است و هم چنان که کفار و منکران، فریضه‌ی حج را به جا نمی‌آورند، او نیز به جا نمی‌آورد. بنابراین، فقها فرموده‌اند که این جمله از آیه، برای کسانی که با وجود قدرت و استطاعت حج نمی‌کنند، وعید شدیدی در بر دارد؛ چرا که آنان با این عمل خویش مانند کافران شده‌اند ـ العیاذ بالله ـ.

• برگرفته از تفسیر معارف القرآن
تألیف: علامه مفتی محمد شفیع دیوبندی
ترجمه: مولانا سید محمد یوسف حسین پور