سید محمّدیوسُف حسینپور فرزند سیِّد محمّدکریم، که به لقب «شیخالحدیث» از او یاد میشود، از سادات حسینی میباشد. وی به سال ۱۳۴۹ (هـ.ق.) در شهر گشت متولد شد، در کودکی آثار رشد و سعادت در وی نمایان بود. بالای سرش ز هوشمندی میتـافـت سـتارهی بلـنـدی تحصیلات ابتدایی تحصیلات ابتدایی را تا کلاس چهارم دبستان، در گُشت، به پایان رساند و همزمان با تأسیس مدرسهی عین العلوم گُشت توسط عموی بزرگوارش حضرت مولانا سید عبدالواحد، معروف به «حضرت صاحب» (از شاگردان مفسر بزرگ، مولانا حسینعلی) در سال ۱۳۵۸ (هـ.ق.) وارد این مدرسه گردید و دروس ابتدایی و مقدماتی را تا کتاب کنزالدقائق و کافیه نزد ایشان به اتمام رساند. تحصیلات عالی سپس مولانا، با مشورت عموی بزرگوارش، برای گذراندن تحصیلات عالی به پاکستان ـ که تازه به استقلال رسیده بود ـ سفر نمود. ابتدا به مدت یک سال در مدرسهی دارالهدى ٹیڈی به تحصیل پرداخت؛ سپس هنگامی که متوجه شد علمای پاکستان، مدرسهای همطراز دارالعلوم دیوبند در شهر ٹنڈو اللهیار، به نام دارالعلوم تأسیس نمودهاند و برخی علمای بلندپایهی هند بدانجا آمدهاند، به آن مدرسه رفت و به مدت سه سال از محضر اساتیدی هم چون علامه سید محمّدیوسف بنوری، علامه بدرعالم میرٹهی، مولانا عبدالرحمن کاملپوری، علامه عبدالرشید نعمانی و… بهرهها برد. در سال ۱۳۷۳ (هـ.ق.) به مدرسهی قاسمالعلوم ملتان رفته و دورهی حدیث را در آنجا در محضر شیخالحدیث مولانا عبدالخالق ملتانی، مولانا مفتی محمود و… گذراند. ایشان در سال ۱۳۷۴ (هـ.ق.) دورهی تخصص فی الحدیث النبوی را در جامعة العلوم الإسلامیة نیوٹاون کراچی ـ که در همان سال تأسیس شده بود ـ در محضر محدث العصر علامه سید محمدیوسف بِنّوری (شاگرد رشید امامالعصر حافظ انورشاه کشمیری) گذراند؛ در این دوران امور داخلی مدرسه را نیز بر عهده داشت. درس تفسیر را نیز از محضر مفسّر بزرگ، مولانا عبدالله درخواستی (شاگرد رشید مولانا حسینعلی) فرا گرفت. فعالیتهای مذهبی و اجتماعی حضرت صاحب قبل از این که به حقآباد هجرت کند، طی نامهای به مولانا دستور میدهد که بعد از فراغت، فوراً به گُشت برگردد. مولانا حسینپور امتثال امر نموده و از علامه بنوری برای بازگشت به وطن، اجازه میخواهد؛ علامه بنوری چون نبوغ و استعداد علمی و امتیازات خدادادی را در وی مشاهده کرده است، میفرماید: «یوسف! در اینجا بمان!» مولانا جریان نامه را بیان میکند. به ناچار استاد بزرگوار با دل ناخواسته با او خداحافظی میکند و میگوید: «نمیتوان پسر مردم را مجبور به ماندن نمود.» وقتی که مولانا به گُشت میرسد، حضرت صاحب سرپرستی مدرسه و مسجد را به او میسپارد و خود به حقآباد هجرت میکند. خـدای جهـان را هـزاران سپاس که گوهر سپرده به گوهر شناس ایشان در همان ابتدا با پشتکار و جدیت، با استفاده از راهنماییهای حضرت صاحب و علامه بنوری فعالیت خویش را آغاز نموده و تاکنون بیش از نیم قرن است که این مسئولیت خطیر مدیریت و تدریس علوم قرآن و حدیث را بر عهده دارد. به ابتکار وی، برای اولین بار در بلوچستان، جشن فارغ التحصیلی و دستاربندی طلاب عینالعلوم، در سال ۱۳۹۰ (هـ.ق.)، با حضور علمای طراز اول بلوچستان؛ همچون حضرت مولانا سید عبدالواحد، معروف به «حضرت صاحب»، رهبر مذهبی اهل سنت حضرت مولانا عبدالعزیز ملازاده، مولانا محمد شهداد سراوانی، مولانا عبدالعزیز ساداتی، مولانا قمرالدین ملازهی و… برگزار گردید. نیز از ابتکارات وی میتوان به پایهگذاری شورای هماهنگی مدارس دینی اهل سنت استان سیستان و بلوچستان اشاره نمود که هم اینک ایشان دبیر کل این شورا میباشد. علامه سید محمّدیوسف، از مشاوران ارشد مولانا عبدالعزیز در امور مذهبی، اجتماعی و سیاسی بود و به هنگام تدوین قانون اساسی در مجلس خبرگان رهبری در تهران ، حدود چهار الى پنج ماه ایشان را همراهی کرد. بیشتر وقت ایشان صرف فعالیتهای اجتماعی، دیدارهای مردمی و حل و فصل اختلافات قومی و مذهبی میشود؛ به حق از مصلحان بزرگ بلوچستان میباشد و درصد زیادی از امنیت استان سیستان و بلوچستان مرهون زحمات ایشان و علمای همفکر ایشان است که آرامش خود را فدای راحتی مردم نمودهاند. ویژگیهای اخلاقی مولانا زندگی بسیار سادهای دارد. خانهاش بسیار ساده است. لباس معمولی و ساده بر تن دارد. کسی که مقام والای علمی و شهرت ایشان را شنیده و برای اوّلین بار ایشان را میبیند، او را نمیشناسد. کارهایش را خودش انجام میدهد. از میهمانان پذیرایی میکند. به کارهای کشاورزی میپردازد. جهت جمعآوری کمکهای مردمی برای مدرسه، شخصاً به مناطق مختلف میرود. نمیپسندد که کسی برای استقبال وی از جای برخیزد. با کارهای ناروا، به شدت برخورد میکند. با وجود این که مدیر حوزهی علمیه میباشد، اما برای خود هیچگونه مزایای خاصی را قایل نشده است، حتى دفتر مدیریت جداگانهای ندارد. تا کسی با وی سخن نگوید، سکوت اختیار میکند. احترام علما را – هر چند که شاگردان خودش باشند – به جا میآورد؛ گاهی هم پیش آمده که کفشهای آنان را راست نموده است. به نماز شب، دو رکعت بعد از وضو و تلاوت قرآن پایبند است. وی بسیار متواضع، سادهزیست و به دور از هر نوع تکلف است. اکثراً در منزل مشغول مطالعه و تلاوت قرآن کریم است. شیوهی تدریس مولانا در جلسهی تدریس، تا آخر به صورت چهارزانو مینشیند؛ هر چند که درس ایشان، با وجود سنّ زیاد به دو ساعت به طول بینجامد؛ حتى برای یک بار دیده نشده که به بالش تکیه بزند و به تدریس بپردازد و گاهی از ابتدای درس تا انتها دوزانو مینشیند. در تفهیم مطالب دقیق و در شیوهی تدریس بینظیر است؛ با زبانی ساده و شمرده شمرده، به شرح متون میپردازد؛ رخدادهای تاریخی را طوری بیان میکند که انگار انسان در آن صحنه حضور دارد. چنان شیوا و شیرین به تدریس میپردازد که اگر کسی ساعتها در پای درسش بنشیند، هیچ گاه احساس خستگی نمیکند. زمانی که در مدرسهی مجمع العلوم سرجو (سراوان) کتاب گلستان سعدی را تدریس میکرد، مدیر مدرسه، حضرت مولانا شهداد جهت بررسی تدریس ایشان، از پشت در، به درس ایشان گوش فرا میدهد، وقتی که شیوهی تدریس ایشان را میبیند، میفرماید: ما فکر کردهایم که گلستان را ما فهمیدهایم، اما مولانا محمدیوسف آن را بهتر فهمیده است! جایگاه علمی و دیدگاه علما نسبت به ایشان جایگاه علمی ایشان، از لقبهای «شیخالحدیث» و «أستاذ العلماء» که علمای طراز اوّل بلوچستان به ایشان دادهاند، مشخص میشود. به راستی که ایشان شیخ الحدیثاند؛ چون نزدیک به نیم قرن است که به تدریس صحیح بخاری و سایر کتب حدیث اشتغال دارد و تقریباً بیشتر علمای بلوچستان شاگرد مستقیم و غیرمستقیم ایشان هستند. آرای فقهی و علمی ایشان در میان علما جایگاه خاصی دارد و فتاوای ایشان مقبول خاص و عاماند. در سال ۱۴۳۰ هـ.ق. جامعة العلوم الإسلامیة نیوٹاون کراچی، از بزرگترین مدارس علمی پاکستان، جهت تجلیل از مقام شامخ علمی ایشان، جلسهای برگزار کرد و ایشان در یک جلسه درسی از صحیح بخاری را القا نمود. مولانا محمّدیوسف ـ به تعبیر شیخالإسلام علامه مفتی محمدتقی عثمانی : ـ «از علمای محبوب منطقه میباشد.» حضرت صاحب به ایشان علاقهی خاصی داشت و از ایشان همیشه به عنوان مولانا محمدیوسفجان یاد میکرد و مردم را جهت استفاده به محضر ایشان میفرستاد. حضرت مولانا عبدالعزیز ملازاده همیشه میفرمود: «من مولانا محمّدیوسف را بسیار دوست دارم.» شیخالإسلام مولانا عبدالحمید ایشان را بسیار تجلیل و احترام مینماید و همیشه از ایشان به عنوان استاد العلماء یاد میفرماید و میگوید: «عالِم و فقیهی است که زندگی خود را طبق شریعت میگذراند.» مولانا محمّد طیب ملازهی به نقل از پدر بزرگوارش، حضرت مولانا قمرالدین میگوید: «اگر از من سؤال بشود: امروزه عالمی که مخلص باشد و فقط برای خدا کار بکند، کدام است؟ گواهی خواهم داد که او مولانا محمدیوسف است.» آثار ترجمه کتابهای زیر از فعالیتهای ارزشمند وی محسوب میگردند: ۱ . تفسیر معارف القرآن؛ اثر گرانسنگ مفتی اعظم پاکستان، حضرت مفتی محمّد شفیع دیوبندی ؛ ۲ . حجة الله البالغة؛ شاهکار علمی حضرت امام شاه ولی الله محدث دهلوی ؛ ۳ . سیرت خلفای راشدین؛ تالیف حضرت علامه عبدالشکور فاروقی لکنوی؛ ۴ . علوم القرآن؛ اثر علامه سید شمسالحق افغانی (ترجمهی ناتمام مولانا محمّد شهداد سراوانی را تکمیل نمود)؛ ۵ . مواد مخدر از دیدگاه فقه اسلام؛ تألیف دکتر عبدالله بن محمد احمد الطیار؛ ۶ . داستان رفاقت من با مودودی؛ تألیف مولانا محمّدمنظور نعمانی (غیر مطبوع).
..................................................................................................................................................................
مولانا فیض محمد حسینبر
ولادت و تحصیلات:استاد شهید مولانا فیض محمد حسینبر فرزند گل محمد در سال ۱۳۲۵ شمسی در شهر گشت، از توابع شهرستان سراوان در خانوادهای متوسط و مذهبی دیده به جهان گشود، پدرش به کار کشاورزی مشغول بود. در سن شش سالگی پدرش را از دست داد و در آغوش پر مهر مادر پرورش یافت، تحصیلات ابتدایی خود را تا سال ششم ابتدایی در دبستان خیام گشت به پایان رساند، بنا به شوق فراوانی که به آموختن علوم اسلامی داشت، وارد حوزه علمیه عین العلوم گشت شد و از محضر اساتیدی همچون: جناب شیخ الحدیث استاد علامه سید محمد یوسف حسینپور، حضرت مولانا ابوالحسن حسینبر و مولانا محمد عثمان بارانزهی بهره برد و سپس به حوزه علمیه دارالعلوم زنگیان سراوان رفت و در محضر عالم و عارف نامی، جناب مولانا سید عبدالعزیز ساداتی و اساتید آن مدرسه به فراگیری علم پرداخت و برای گذراندن تحصیلات پایانی به پاکستان رفت و در جامعه دارالعلوم کراچی ثبتنام کرد و از محضر اساتید مانند: مفتی اعظم پاکستان مفتی محمد شفیع عثمانی، مولانا اکبرعلی سهارنپوری، مولانا شمس الحق، مولانا سحبان محمود، مولانا محمد رفیع عثمانی و شیخ الاسلام مفتی محمد تقی عثمانی دانش آموخت و فارغ التحصیل شد و پس از سه سال دوری به زادگاهش بازگشت.
مسئولیتها و خدمات: مولانا فیض محمد پس از بازگشت به ایران، تصمیم گرفت که مدرسهای به نام دارالعلوم راهاندازی نماید و به نشر معارف اسلامی بپردازد، ولی سرانجام از تصمیم خود باز آمد و پس از سه سال به حوزه علمیه عین العلوم گشت پیوست وکار تدریس را آغاز کرد، ایشان شوق فراوانی به آموزش دانش به طلاب داشت و همیشه مجالس سخنرانی، بحث و مناظره دایر میکرد و طلاب را به سوی معنویات دعوت میداد، ایشان تا موقع شهادت مسئولیت خطیر تدریس علوم دینی را به عهده داشت و به مسایل فرهنگی نیز علاقه زایدالوصفی داشت و جزو شورای نویسندگان نشریه عین العلوم گشت بود. مولانا حسینبر با تلاش و تحقیق فراوان توانست در اکثر رشتههای علوم اسلامی تسلط یابد، به گونهای که آگاهیهای ژرف وی هر بیننده وشنوندهای را به شگفتی وا میداشت، در علوم فقه، اصول فقه، تاریخ، تفسیر، فلسفه، منطق، کلام و ادبیات عرب صاحبنظر بود و به ادبیات فارسی و اردو نیز کاملاً تسلط داشت.
اخلاق: مولانا فیض محمد دارای اخلاقی نیکو بود، برای دوستان مشاوری امین و دلسوز بود، به مادرش بیاندازه احترام میگذاشت، فردی متواضع، فروتن و مهربان بود و با همه اقشار با چهرهای خندان برخورد میکرد و برای حل مشکلات مردم از هیچ کوششی دریغ نمیورزید، به درماندگان و افراد محروم کمک مینمود، فردی بسیار پرهیزکار بود و از هوش و ذکاوتی سرشار و ذهنی وقاد بهرهمند بود و در رفتارش همواره جانب ادب و احترام را رعایت مینمود. با کودکان رفتاری مناسب داشت و به آنها محبت میورزید و آنان را به رفتن به مسجد و ادای فرایض دینی تشویق میکرد و مسایل مذهبی را به آنان آموزش میداد.
خانواده: ایشان در سال با دختر عمویش که فردی باتقوا و متدین بود، ازدواج کرد که ثمرهی این پیوند مبارک ۵ فرزند صالح و نیک است که پسرانش جناب محمد رفیع حسینبر و دکتر محمود حسینبر میباشند.
آثار: زندگی مولانا حسینبر با تدریس، تحقیق و مطالعهی کتابها عجین شده بود و به نوشتن علاقهی زاید الوصفی داشت و چندین مقاله در رابطهی تفسیر قرآن نگاشته است که برخی در نشریه حوزه علمیه عین العلوم گشت به چاپ رسیده است، ایشان تصمیم داشتند که تفسیر معارف القرآن که استادش نگاشته بود، را به فارسی ترجمه کند که متأسفانه با شهادت وی این مهم تحقق نیافت، البته این تفسیر بعدها توسط استاد علامه سیدمحمدیوسف حسینپور به فارسی ترجمه گردید و چاپ شد. مولانا حسینبر به نوشتن تاریخ اسلام نیز اشتغال داشت که متأسفانه نوشتههای وی پس از شهادت ایشان مفقود گردیده است، علاوه کار ترجمه کتاب ینابیع المودة را نیز در دست داشتند که با شهادت ایشان، این آرزویش محقق نشد. تنها اثری که از وی بر جای مانده است، حاشیهای است که به زبان اردو بر کتاب اصلاح انقلاب امت از آثار حکیم الامة اشرفعلی تهانوی نوشته است و در پاکستان چاپ شده است.
شهادت: مولانا حسینبر در نیمه شب ۲۲ اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۰ شمسی در منزلش فرا روی دیدگان همسر و فرزندانش با شلیک چندین گلوله توسط برخی مخالفان، مظلومانه به شهادت رسید، قاتلان بیرحم علاوه بر به شهادت رساند وی، کتابهایش و حتى قرآن را پاره نمودند و بر جرم خویش افزودند. شهادت، برگ زرینی بود که به کارنامهی سراسر درخشان مولانا افزوده شد.
...................................................................................................................................................................
زندگانی عارف بزرگ حضرت مولانا عبدالواحد سیدزاده رحمه الله
بانی عین العلوم و بتشکن معاصر
سیّد عبدالواحد ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ موحد بزرگ و بتشکن عصر، عالمی ربّانی، مجاهدی شجاع، مبلّغی نستوه، زاهدی بیریا، مفسر و فقیهی توانا بود که زندگیش را در راه دعوت به سوی توحید و مبارزه با شرک، بدعات و رسوم جاهلیت سپری کرد. خاندان سیّد عبدالواحد که به لقب ”حضرت صاحب“ مشهور است؛ فرزند شهید ملّا سیّد غلام محمّد بن سیّد محمّد نور بن ملّا سیّد جسیم هستند و سلسلهی نسبی ایشان به حضرت سیِّدنا حسین ـ رَضِیَ اللّٰهُ عَنْهُ ـ میرسد. زادگاه و دوران کودکی سیّد عبدالواحد در حدود سال ۱۳۳۴ (ه.ق) در روستای گُشت چشم به جهان گشود. در دوران کودکی بر اثر شهادت پدر بزرگوارش، یتیم شد. دروس ابتدایی را از برادر بزرگش، سیّد محمّد کریم (والدِ محترم مولانا محمّد یوسف حسینپور)، آموخت و سپس به منظور تحصیل دانش به پهره (ایرانشهر) سفر نمود و از مکتبی که زیر نظر حاکم وقت دایر شده بود، مدت اندکی استفاده کرد و بعد از آن، توفیق سفر به شبه قارهی هند نصیب ایشان گردید. سفر به هندوستان برای تحصیل علم حضرت صاحب برای تحصیلات عالی به استان پنجاب شبه قارهی هند سفر نمود. با حِدّت ذهن و قریحهی سرشار، مراحل تحصیل دروس حوزوی را در مدت ده سال به نحو احسن به پایان رسانید. و پیوسته در دوران تحصیل، اوقات خود را با اهل علم و صلاح میگذرانید. سفر به تُلّ حمزه در آن زمان درس حدیث حضرت مولانا خیرمحمّد مهاجر مکّی [۲] شاگرد برجستهی قطب الإرشاد حضرت علّامه رشید احمد گنگوهی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِمَا ـ در ٹُلّ حمزه، از توابع پنجاب هند، شهرهی آفاق بود، لذا حضرت صاحب دروس دورهی حدیث را نزد ایشان گذراند. حضرت مولانا خیرمحمّد ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ وقتی که نبوغ علمی و تقوى و استعداد را در حضرت صاحب مشاهده نمودند، اصلِ تمام اسناد علمی خود را که از مشایخ حاصل کرده بودند، به ایشان تقدیم نمودند. سفر به میاںوالی در آن زمان درس تفسیرِ منحصر بهفرد حضرت مولانا حسین علی [۳]، که ایشان نیز شاگرد رشیدِ حضرت علّامه رشید احمد گنگوهی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِمَا ـ بودند و درسشان در شهر میاںوالی دارای اهمیت و شهرت ویژهای بود؛ لذا حضرت صاحب خدمت ایشان زانوی تلمّذ زده و از انفاس گرم او بهرهها بردند. حضرت صاحب بر نقش قدم ایشان بودند و تأثیر فوق العادهی شخصیتِ توحیدی استاد، سبب شد که حضرت صاحب با زبان و قلم و عمل در راستای تثبیت توحید و ردّ شرک و بدعات فعالیتهای زیادی انجام دهند و در واقع کتاب ”احسن المقصود“ خلاصه و لُبّ لباب علوم و معارف و دروس توحیدِ استاد مذکور است. میگویند: وقتی مفسر شهیر، حضرت شیخ القرآن مولانا غلام اللّٰه خان ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ کتاب احسن المقصود را ملاحظه کردند، فرمودند: از شیوهی نگارش این کتاب معلوم میشود که مؤلف آن، شاگرد استادِ ما، حضرت مولانا حسین علی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ بوده است. در میدان عشق سنّت حسنهی بیعت ـ که مأخذ آنْ کتاب (قرآن) و سنّت میباشد ـ در شبه قارهی هند از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ اکثر علمای آن سامان، و نیز علمای بلوچستان، که خدمات بزرگ علمی، اصلاحی و اجتماعیای را انجام دادهاند و خدمات و حرکاتشان تداوم داشته، جهت اصلاح باطن و تزکیهی نفس به دست بزرگانِ مرشد و مصلح بیعت کردهاند. در کفی جام شریعت، در کفی سندان عشـق ٭ هر هوسناکی نداند جـام و سـندان باخـتن تصوّف حقیقی همان «إحسان» میباشد که در حدیث جبرئیل آمده است. و به تعبیر شیخالحدیث مولانا محمّد زکریا ـ رَحْمَةُ اللّٰهُ عَلَیْهِ ـ: تصوّف، یعنی: تصحیح نیّت؛ که ابتدای آن «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّـیَّاتِ» [۴] و انتهای آن «أَنْ تَعْبُدَ اﷲَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ» [۵] است. حضرت صاحب هم به منظور اصلاح باطن و تزکیهی نفس، و حصول احسان و تصحیح نیت، به دست استادِ تفسیرش، بیعت کرد. تو که کیمیافروشی نظری بهقلب ما کن / که بضاعـتی نداریم و فکندهایم دامـی پس از بیعت و اشتغال به اَوراد صوفیه، بالخصوص اوراد مشایخ نقشبندیه و حصول توجه و تلقین و خلعت خلافت از استاد، آتش محبّت خدای متعال و رسول اکرم ـ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ـ در او افروخته شد؛ گویا به زبان حال مرشدش را میگفت: صرف و نحو و منطقم را سوختی / آتـش عـشـق خــدا افــروخـتــی مجاهده در ملتان حضرت صاحب به دستور مرشدش مولانا حسین علی، به مدت دو سال در شهر ملتان، که در آن زمان مرکز شرک و بدعت و قبرپرستی بود، ماندند؛ و جهتِ مبارزه با امور شرکی و بدعات، مجاهدتها نموده و مردم را به راه توحید و تمسّک به کتاب اللّٰه و اتباع سنّت نبوی موعظه و ارشاد فرمودند. در نتیجهی زحمات ایشان، بسیاری از مردم آنجا جهت اصلاح باطن و تحصیل احسان بر دست سعادتمند وی بیعت نموده و از ارادتمندان خاص او قرار گرفتند. سپس جهت ارشاد و تلقین مردم به دیار خویش برگشتند تا مصداق این آیهی کریمه قرار گیرند: «فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» [توبه: ۱۲۲]؛ «پس چرا از هر جمعی از ایشان، چند کس بیرون نیاید تا در دین دانشمند شوند و تا بیم دهند قوم خود را چون به سوی ایشان باز آیند.» [۶] باز گشت به وطن حضرت صاحب در سال ۱۳۵۸(ه.ق) به وطن برگشته و در همان سال ازدواج نموده و فعالیتهای دینی خویش را در منطقه آغاز کردند. چون قلب مبارک ایشان به درد امت آگاه، و دلسوز و خیرخواه آنها بود، نخستین اقدامشان در بالا بردن سطح فرهنگ اسلامی قرار گرفت. خدمات برای این که تصوّر درستی از خدمات اصلاحی، اجتماعی، علمی و فرهنگی ایشان حاصل شود، لازم است که نخست وضعیت آن روزگارِ بلوچستان و خصوصاً منطقهی سراوان، از لحاظ مذهب و اخلاق بررسی شود. فساد عقیده و غلبهی شرک و بدعت بر بلوچستان حدود هفتاد و اندی سال پیش بسیاری از عادات و رسوم غیر اسلامی بر بلوچستان مسلّط بود، و بر خلاف اعلان قرآنی: «أَلَا لِلّٰهِ الدِّینُ الْخَالِصُ»[۷]، صورتهای مختلفی از شرک جَلِی یافته میشد که توجیه علمی آنها غیرممکن است؛ مانندِ عبادت، سجده و طواف قبور، نذر برای قبورِ بزرگان، چادر انداختن بر قبور، تعیین غذاهای مخصوص در روزهای مخصوص، التجا به ارواح خبیثه در دفع امراض، و نامگذاری به نامهای شرکی؛ مثل پیربخش، علیبخش و… به طور عام رواج گرفته بود. اکثر مردم در آن روزگار بیسواد بودند و انحطاط اخلاقی و اجتماعی خصوصاً در طبقهی حکّام، امرا و کدخدایان به آخرین نقطه رسیده بود. حضرت مولانا عبدالرحمٰن محبی ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ حالات مردم را در آن روزگار اینطور بیان میکند: «مردم در آن روزها به طور کلّی در جهل، فقر، نزاع، ناامنی، زورگویی، کِبر و خود بینی به سر میبردند. [۸]» در این هنگام به مصداق حدیث نبوی: «یَحْمِلُ هٰذا الْعِلْمَ مِنْ کُلِّ خَلْفٍ عَدُولُهُ، یَنْفَونَ عَنْهُ تَحْرِیفَ الغَالِّینَ وَ اِنْتِحَالَ الْمُبْطِلِینَ وَ تَأوِیلَ الجَاهِلِینَ» [۹]، خداوند حضرت صاحب را حامل علم دین قرار دادند تا تحریف افراطگرایان، و انتساب و دعوای غلط اهل باطل، و تاویلات جاهلان را از دین دور کند. مبارزه با شرک و بدعت حضرت صاحب با جدّیت تمام با روش انبیا ـ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ ـ مردم را به توحید و تمسّک به کتاب و سنّت دعوت میداد و از شرک و بدعات باز میداشت. آیات توحید، و آیات ردّ بر شرک و مشرکین، و سرانجامِ شرک را تفسیر میکرد و حقیقت شرک را برای مردم روشن ساخت که عبارت است از: اعتقاد به ثبوت صفات مختصّهی خدا برای غیر خدا؛ مثل تصرف بالإراده (قدرت کُن فَیَکون)، یا علم ذاتی، یا شفای مریض، یا فایده و ضرر رساندن به کسی. تأسیس عین العلوم پند و موعظه هم چنان که سریع التأثیر است، سریع الزوال هم هست؛ لذا حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ کاملاً درک نمودند که اگر به تألیف و دایر نمودن مدارس توجّهی نباشد، به زودی تأثیر [پند و موعظه] از بین خواهد رفت؛ بنابراین ایشان برای نسلهای آینده توجهی خاص مبذول فرمودند و جهت تعلیم و تعلّم در همان سال ورودش به وطن (۱۳۵۸ه.ق)، مکتبی به نام ”عین العلوم“ دایر نمودند. [۱۰] و به برکت اخلاص ایشان و فعالیتهای جانشینش، حضرت شیخ الحدیث مولانا سیّد محمّد یوسف حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ، این حوزه، از بزرگترین مراکز دینی اهل سنّت ایران است و اوّلین حوزهی علمیهی فعال بلوچستان و نخستین ترجمان مکتب فکری بزرگان ”دار العلوم دیوبند“ در ایران به حساب میآید. کعبه را هر دم تجلّی میفزود / آن ز اخـلاصـات ابراهـیم بـود سفرهای تبلیغی و اصلاحی همه آهوان صحرا سر خود نهاده بر کف / به امید آن که روزی به شکار خواهی آمد سید برای دعوت به توحید و ردّ شرک سفرهای زیادی انجام دادند و به سرتاسر منطقهی سراوان و بسیاری از مناطق دیگر دور و نزدیک سیستان و بلوچستان سفر نمودند، و به دستور ایشان شاگردان و مریدان وی مراکز شرکی را با بیل و کلنگ ویران میکردند. و در این راستا با وجود تهدیدها، وعیدهای شدید و آزارهای ملّاهای بدعتی و کدخدایان گمراه و به زندان رفتن در زمان پهلوی، از رسالت خویش دست برنداشته و به راستی که مصداق این شعرِ زیبای حضرت شیخ سعدی ـ عَلَیْهِ الرَّحْمَةُ ـ بودند: موحد چه در پای ریزی زرش / چه شمشیر هندی نهی بر سرش امید و هراسش نباشد ز کس / بر این است بنیاد توحید و بس [۱۱] و الحمدُ لِلّٰه بر اثر موعظه و سخنرانیهای دلسوزانه و از دل برخاسته و موثّرِ ایشان و همچنین مجاهدتهای شاگردانِ ایشان و دیگر علمای اعلام به طور کلّی پرچم شرک نگونسار گردید و پرچم توحید به اهتزاز در آمد و ندای «لَا إِلٰه إِلَّا اﷲُ (فی الذات والصفات والعبادة والتصرف)»، در همه جا طنین انداز شد. زنـدان مولانا حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ مینگارند: «عدّهای از ملّاهای بدعتی، چون نفوذ حضرت را منافی مادیات خود میدانستند، جهت حفظ مقام و جاه خویش با توسل به سرداران و کدخدایان جاهل و ظالم منطقه چهرهی ایشان را نزد دولت مخدوش نمودند و سرانجام ایشان را یوسفوار راهی زندان کردند. و خداوند ایشان را مانند امام ابوحنیفه و امام احمد ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِمَا ـ به خاطر تبلیغ دین مورد آزمایش قرار دادند. چند ماهی در زندان شکنجهآمیز دولت پهلوی بهسر بردند. برادر بزرگ ایشان؛ یعنی: پدر بزرگوار اینجانب، سیّد محمّد کریم، جهت رهایی ایشان از چنگال ظالمانِ زمان، به وسایل متعددی متوسل شدند؛ اما پیک اجل او را فرصت ندادند و در حین زندانی موصوف، در سال ۱۳۶۰ (ه.ق) به داعی اجل لبیک گفتند. حضرت پس از مدّتی بنا به ظهور کراماتی چند که خداوند در زندان از دست ایشان ظاهر نمودند، از زندان رها شد.» هجرت به جالق و رویدادهای آن حضرت صاحب در گُشت با دو مشکل اساسی مواجه بود: ۱٫ زورگویان محل، با ایشان عداوت دیرینه داشتند، ۲٫ مردمِ آن زمان چون با شرکیات، بدعات و رسوم جاهلیت خو گرفته و بزرگ شده بودند، کم به دعوت حضرت گرویدند و بیشترشان با وی مخالف بودند. و از سوی دیگر بسیاری از خویشاوندان حضرت در جالق زندگی میکردند و نیز شرکیات و بدعات زیادی در جالق وجود داشت که شدیداً نیاز به اصلاح داشتند. خلاصه اینکه در گُشت عرصه بر مولانا آن چنان تنگ شد که دیگر نتوانست به فعالیتهای دینی خود ادامه بدهد؛ لذا تصمیم گرفت با شاگردان خویش که حدود بیست و دو نفر بودند، به جالق هجرت کند. مولانا همزمان با ورود خود به جالق فعالیتهای دینی خود را آغاز نموده و مراکز شرکی و جاهلانه را تخریب کرده و مردم را از شرک و بدعات برحذر داشتند. کسانی که در جالق خدّام آستانهها و زیارتگاهها بودند و از خیرات و نذر و نیازهای آنان ارتزاق میکردند، چون منافع مادی خود را در خطر دیدند، شدیداً با مولانا مخالفت کردند. هجرت به جالق در بدو امر بر حضرت مولانا و شاگردانشان به سختی گذشت. ملّاهای بدعتی و برخی از زورگویان با ایشان مخالف بودند و عرصه را بر او تنگ کردند تا جایی که برخی به حضرت اخطار کردند که حق نداری از آب جوی ما وضو بگیری! مخالفت آنها بدین خاطر بود که خود را پشتیبان قاضی آدینه میدانستند. مردم رسم داشتند اوّل زمستانِ هر سال یک رأس گاو ـ که نذر قاضی آدینه بود ـ به این شرط میکشتند که در جریان تقسیم آن، خون انسانی ریخته شود تا نذرْ قبول قاضی افتد؛ ورنه مورد قبول قاضی نیست! [۱۲] حضرت با این رسم و بسیاری از رسمهای دیگر مخالفت نموده و مردم را به توحید و سوادآموزی دعوت میداد. در نتیجه اکثر مردم مرید و حامی ایشان قرار گرفتند و با مبادی اسلام آشنا شدند. تعداد شاگردان ایشان به ۴۰ – ۵۰ نفر رسید و برخی از اهالی آنجا به دست ایشان بیعت کردند. و بعد از برگشت از جالق، گاهگاهی به آنجا سفر میکردند و مورد استقبال عام و خاص قرار میگرفتند و حتى همهی مردم جهت استماع سخنرانی ایشان، نماز جمعه را یک جا برگزار میگردند. بازگشت به گُشت حضرت شیخ الحدیث ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ می نویسد: «دیری نگذشت که اهالی گُشت بر کردار خویش نادم گشته، با اصرار مجدد، از ایشان خواستند تا دوباره به زادگاهش برگردد؛ لذا مولانا پس از حدود دو سال که در آن منطقه به تدریس، ارشاد و موعظه پرداخته بودند و خلقی را از دام بدعات و رسوم رهایی بخشیدند، به گشت برگشتند. ولی باز هم گروه قلیلی از مخالفان هنوز باقی مانده بود که گاهگاهی با ابراز فتنه، حضرت را ناراحت میکردند؛ اما در این مرحله ایشان توانستند با تأسیس بنای مسجد جامع گُشت و ثابت قرار دادن مدرسهی عین العلوم، کار فرهنگی خود را ادامه دهند.» سفر به هرات حضرت پس از وفات مرشد خویش، حضرت مولانا حسینعلی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ جهت تکمیل مقامات عرفان و مراحل سلوک إلى اللّٰه، به هراتِ افغانستان عزیمت نمود و به دست با سعادت پیر کامل در سلسلهی نقشبندیه، حضرت مولانا غوث محمّد ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ [۱۳]، مجدداً بیعت کرد و از ایشان نیز به خلعت خلافت نائل آمدند. انقطاع و تبتّل (یک سویی) و هجرت از گُشت قفس دانیم و بس راه چمن از ما چه میپرسی / که پیش از بال و پر برداشـتند از آشـیان ما را گر چه تمام عمر ایشان در تدریس، افاده و حلّ قضایای مردم، دعوت و تبلیغ، ارشاد و راهنمایی ارادتمندان میگذشت، باز هم یکسویی مرغوب ایشان بود. به این منظور به سال ۱۳۷۵ (هـ.ق) برادرزادهیشان حضرت مولانا محمّد یوسف حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ را که از تحصیل علم حدیث از محضر محدّث بزرگ، حضرت علّامه سیّد محمّد یوسف بنوری ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ در کراچی، فراغت یافته بود، به وطن فراخوانده، و سرپرستی مدرسهی ”عین العلوم“ را به ایشان سپردند. و خویشتن از گشت به منطقهی پسکوه هجرت کرده، و در کوره دهی به نام”زنگرآپ“سکونت گزیدند. و نامش را به اسم ”حق آباد“ تغییر دادند، در منطقهی پسکوه، سوران و زابلی نیز، مردم به انواع بدعات و خرافات مبتلا بودند، مولانا در آنجا نیز از رسالت خویش دست برنداشتند و به تبلیغ توحید و ردّ شرک و بدعات پرداخته، و سلسلهی تعلیم و تعلّم را هم در حق آباد جاری کردند. مدرسهی ”دارالفیوض“حق آباد که توسط فرزند ارشدش، مولانا محمّد انور سیدزاده ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ اداره میشود، ثمرهی فعالیت ایشان است. سفرهای حج و عمره حضرت چندین بار به ادای حج و عمره توفیق یافته است؛ و حتى در اواخر عمر با وجود ضعف و کهولت سنّ به آن دیار مقدس سفر میکرد. عشق و محبت ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز / کان سوخته را جان شد و آواز نیامد این مدعیان در طلبش بی خبراناند / آن را که خبر شد، خبرش باز نیامد [۱۴] کثرت ذکر، تمسّک به کتاب و سنّت، تلاوت زیاد قرآن، شکوه نکردن به هنگام مصایب و بیماریهای شدید، سالانه سفر نمودن برای حجّ و عمره، ریختن اشک از چشمان به وقت شنیدن نام مبارک پیامبر ـ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ـ، پای بندی نوافل و نماز شب؛ این همه شاهد بر محبّت و عشق ایشان نسبت به خدا و رسول ـ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ـ است. زهد، تقوى، توکّل و سخاوت حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ در این دور انحطاط، یاد زهد و توکّل بزرگان گذشته را تازه میکرد. ایشان از مردم کاملا مستغنی بود؛ حتى در دوران تدریس حقوق نمیگرفت و برای مدرسه هم کمک جمع نمیکرد. سفرهی ایشان گسترده بود و همیشه جمعی از مریدان، مسافران و خویشاوندان بر سفرهی سادهی ایشان غذا میخوردند. حضرت ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ همیشه به فقرا و سائلان کمک میکرد و گاهگاهی به بعضی از خدّام خاص خویش پول میداد تا آن را در روستا تقسیم کنند. بیان حکایات رزق غیبی و معاملهی مسبّب الأسبابی خداوند را با ایشان، یک من کاغذ در کار است. خلاصه اینکه: حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ مصداقی بارز از این آیات قرآنی بود: «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» [طلاق: ۲ و۳]؛ «و هر که بترسد از خدا برای او مَخلَصی پدید آرد و او را رزق دهد از آنجا که گمان ندارد، و هر که بر خدا توکل کند پس او را خدا بس است.» شاگرد ایشان، مولانا دادرحمان ایرندگانی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ، میگوید: «حضرت صاحب در عصر خود، در زهد و تقوى کم نظیر بود. در طول زندگی از کسی سوال نمیکرد و همیشه طلاب را به توکل و اعتماد بر اللّٰه تعالى ترغیب میداد. بیشتر غذای ساده تناول میفرمود. در آن وقت که ما پیش استاد درس میخواندیم، یک دست لباس داشتند.» مولانا حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ نوشته است: «عدم حبّ دنیا، از وضع زندگی او برای عامهی مردم روشن بود؛ که با وجود سرازیر شدن اشیای مادی به خانهی او، اثری از آن به جا نیست؛ بلکه همهی آن در خدمت به خلق اللّٰه مصرف میشد. مهمان خانهی او برای خاص و عام همیشه باز بود. خانهی محقر او در گُشت و همچنین در حقآباد شاهد بر این مدّعاست که ایشان رابطهی چندانی با دنیا نداشتند. تقوى و پرهیزگاری او ضرب المثل بود.» احتیاط از مال مشتبه و حرام استاد حسینپور ـ مُدَّ ظِلُّهُ ـ میگویند: «حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ به قدری احتیاط مینمودند که نان و طعام ایشان جداگانه در منزل از محصول کشاورزی خودشان تهیه میشد و پیوسته اعلام میکردند: کسی برای من عشر و زکات نیاورد. و دعوت مهمانی را به شرط حلال بودن مال، میپذیرفتند.» شجاعت حضرت به حدی شجاع بود که در بیان حق از هیچ کس نمیهراسید و بر حدیث «اَلْحُبُّ فِی اﷲِ وَ الْبُغْضُ فِی اﷲِ»[۱۵] عامل بود. نسبت به امور ذاتی خشم نمیگرفت؛ ولی اگر عملی خلاف سنّت و شریعت مشاهده میکرد، بیاندازه به خشم میرفت تا حدی که همنشینان حضرت هم احساس خوف میکردند. خداوند متعال غیرت دینی و شجاعت بینظیری را در نهاد ایشان به ودیعه نهاده بود. امر خلاف شرع را به شدت مورد انتقاد قرار میداد. غایبین از نماز جماعت را تفقد میکرد و آنها را تنبیه مینمود؛ و گاه در زمستان به شاگردان میفرمود: بینمازان را در جوی آب بیندازید! و نیز میگفت: قلیانها و آلات موسیقی را در شهر پیدا کرده، همه را بشکنید! از اختلاط با مردمان فاسد و فتنهباز اجتناب میکرد و سعی مینمود آنها را به توبه و دوری از کردار بد وادار نماید [۱۶] . مقبولیت و محبوبیت حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ پس از این همه رنج و بیمهری که از سوی مردم دیده بودند، بر اثر صداقت در گفتارشان مقبول عام و خاص گشت. در این عصر دنیا پرستی و بیدینی، مردم همیشه به ایشان رجوع میکردند و معتقدان و محبّان برای استفاده و طلب دعا و ملاقات تشریف میآوردند؛ و به هر شهر و روستایی که ایشان تشریف میبردند، حال همین بود و کلام زیبای حضرت رسول اللّٰه ـ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ـ که: «ثُمَّ یُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِی الأَرْضِ» [۱۷] بر ایشان صدق میکرد. شیوهی سخنرانی مولانا حضرت مولانا آرام و بسیار جالب و جذاب صحبت میکرد. صدا را بسیار بلند نمیکرد. در سخنرانی کلمات را تکرار نمیکرد. مخاطبین از کلام او متأثر شده، اشک از چشمانشان جاری میشد. و گاهی در سخنرانیها با بیان حکایات، خنده را بر لبهای مردم مینشاند. حضرت مولانا دادرحمان ایرندگانی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ در این باره مینویسد: «حضرت مبلّغی بی نظیر بود. سخنان آنحضرت ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ بیشتر در ردّ شرک و بدعات؛ و توجه به زهد، تقوى و جهان آخرت بود. آن چه از زبان مبارک بیرون میآمد، مانند تیر در قلوب مستمعین اثر میکرد.» مولانا محمّد یوسف ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ مینگارند: «در سخنرانیها و موعظههایش اثر خاصّی وجود داشت. چون صحبتهای ایشان بنا بر دلسوزی و خیرخواهی از دل بر میخاستند، به دل مینشستند؛ معروف است: آنچه از دل برآید، بر دل نشیند.» شوق تدریس حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ به تدریس شوق و علاقهی خاصی داشت؛ به ویژه تدریس کتب صحاح را کُلًّا خود به عهده میگرفت. [۱۸] در بدو امرِ مدرسه، تمام کتب دورههای ابتدایی تا صحاح ستّه را به تنهایی تدریس میکرد؛ سنگین بودن این امر برای معلّمان و مدرّسان واضح است. ایشان شبانه روز کتب صحاح سته را به تنهایی بارها در گشت و حق آباد تدریس کردهاند. رابطهی حضرت با علمای بزرگ بلوچستان علمای بزرگ و طراز اوّل بلوچستان؛ همچون حضرت مولانا عبدالعزیز ملّازاده، حضرت مولانا عبدالعزیز ساداتی، علّامه محمّد شهداد مسکانزهی سراوانی، مولانا محمد عمر سربازی و… با حضرت صاحب رابطهی حسنه داشتند و در امور دینی و شیوهی دعوت و تبلیغ با هم رایزنی و تبادلنظر میکردند، رَحِمَهُمُ اللّٰهُ تَعَالَى. مولانا محمّد یوسف حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ دروس ابتدایی و مقدماتی را تا دورهی کنزالدقایق و کافیه نزد ایشان آموختهاند و در تصوف مرید خاص ایشان میباشند. حضرت مولانا قمر الدین ـ رَحِمَهُ اللّٰهُ ـ نیز شاگرد ایشان میباشد. حضرت مولانا عبدالعزیز ملّازاده ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ بارها به ملاقات وی در گُشت و حقآباد تشریف آورده و محبّان عرفان و تصوف را به بیعت گرفتن از ایشان تشویق میکردند [۱۹] . در ایام حج به محل اقامت یکدیگر میرفتند. حضرت هم چندین بار برای ملاقات ایشان به زاهدان رفتهاند. در غیاب و زمان پیری احوال یکدیگر را جویا میشدند. حضرت مولانا عبدالرحمن محبی ـ مُدَّ ظِلُّهُ ـ میفرمایند: «مولانا عبدالعزیز همیشه از حضرت صاحب تعریف میکرد و بارها جهت دیدار ایشان به روستای دورافتادهی حقآباد تشریف میبرد. یکبار در مدینهی طیبه، مولانا عبدالعزیز ـ رَحِمَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ خطاب به من فرمود: مولوی! بیا تا برویم و از مولانا عبدالواحد دیدن کنیم و با ایشان خداحافظی نموده تقاضای دعا نماییم. دو نفری خدمت ایشان رفتیم و تا پاسی از شب در خدمتشان ماندیم. حضرت صاحب در این دیدار ما را به صبر و استقامت در برابر مصایب تاکید کردند و فرمودند: ”در بلوچستان امتحانهای زیادی وجود دارد“. وقتی با ایشان خداحافظی کرده و برگشتیم، بازار کاملاً تعطیل شده بود. مولانا عبدالعزیز خطاب به من فرمود: ”مولانا عبدالواحد انسانی صبوراند و ما را به صبر تاکید میکنند“.» حضرت علّامه محمّد شهداد سراوانی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ همیشه برای زیارت ایشان به حق آباد تشریف میبرد و پیوسته با ایشان مکاتبه داشت. حضرت مولانا عبدالعزیز ساداتی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ نیز با ایشان رابطهی صمیمانهای داشته، و گاهگاهی برای ملاقات یکدیگر میرفتند و همیشه از ایشان به نیکی یاد کرده و خدمات ایشان را تحسین میکردند. حضرت علّامه محمّد عمر سربازی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ از محبان ایشان بوده و در زمانی که حضرت، در بیمارستان سراوان بستری بودند، جهت عیادت ایشان تشریف آورده بودند. مولانا سربازی دربارهی حضرت صاحب میفرمودند: «اوّلین فردی که در بلوچستان کار دعوت و تبلیغ را انجام داد، مولانا عبدالواحد گُشتی ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ بود؛ و من با ایشان در کراچی ملاقات کردم و از شیوهی تبلیغ و فعالیتهای دینی ایشان جویا شدم. و بعد از این، مانند ایشان با الاغ به کوه و دِه جهت تبلیغ سفر میکردم.» کارهای اجتماعی و دفاع از مظلومان مولانا محمّد یوسف حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ مینگارند: «در ضمن اینکه شغل اصلی حضرت اشاعت علوم و امور فرهنگی اسلامی بود، تاب تحمّل ستم سیاسی را نداشتند و با عوامل آن درگیر بودند. در اثر جهل و بیسوادی، عامهی مردم بلوچستان مورد ظلم قرار گرفته بودند. نظام طبقاتی بر مردم حکم فرما بود. قبل از ورود قشون پهلوی به بلوچستان، حکام منطقه ـ إِلَّا مَا شَاءَ اللّٰهُ ـ رعایا را مانند بَرده و کنیز قرار داده، خون آنها را میمکیدند. عُشرِ محصولات کشاورزی را کدخدا به زور برای خود میگرفت؛ مصرف اصلیِ آن از روی شرع، فقرا و مساکین هستند، که آنها از این حقّشان محروم مانده، و به آیهی «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِیْنِ» [۲۰] توجهی نمیشد. قتل و غارت، دزدی و راهزنی پیشهی مردمان جنایتکار قرار گرفته بود. یک مُصلِح و دلسوز و عارف به احکام شرع چه طور میتواند تاب تحمّل اینگونه امور را داشته باشد؟ حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ با مشاهدهی این امور نتوانست خاموش بماند و بگذارد مردم سرگردان بمانند! بلکه حسب دستور نبوی: «مَنْ رَأَى مِنْکُمْ مُنْکَرًا فَلْیُغَیِّرْهُ بِیَدِهِ فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ…» [۲۱] اقدام به موعظه نمود و به مردم جرأت داد تا در برابر ظالمان قیام نمایند. در نتیجه مردم بیدار شده، در برابر ظالمان ایستادند که بر اثر آن چندین فقره درگیری در میان مردم و زورگویان پدید آمد. با وجود آنکه دولت پهلوی از ستمگران حمایت میکرد به تدریج در منطقهی سراوان دست زورگویان از عشر کوتاه شد و بینش سیاسی و اجتماعی مردم روزافزون گردید. و تقریباً در نتیجهی همین جرأت دادن به مردم، زورگویان علیه وی شورش کردند و او را راهی زندان نمودند؛ اما پس از مدتی با مشاهدهی کراماتِ وی پی بردند که روش نامناسبی اتخاذ کردهاند؛ لذا مخالفان او پس از اینکه موصوف به حق آباد تشریف بردند، اظهار ندامت نموده، از او معذرتخواهی کردند. اختلافات و دو دستگیهایی که در منطقه رخ میداد، حضرت با تدبیر خردمندانهی خویش آنها را کاهش یا خاتمه میداد، و عهد و پیمان در میان برگزار میکرد که یکی از نمونههای بارز آن، صلح و آشتی بین دو طایفهی گمشادزهی و یارمحمّدزهی در ماشکید است، که هنوز عدّهی زیادی از شرکاء آن جلسه حیات دارند.» تألیفات ۱٫ أحسن المقصود فی توحید المعبود؛ ۲٫ کلید بهشت، در احکام طهارت، نماز، و…؛ ۳٫ مخزن تعویذات عملیه فی مجربات انوریه؛ ۴٫ تحفهی حجاج؛ (غیر مطبوع). اشتغال به ذکر و تلاوت قرآن مولانا حسینپور ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ مینویسند: «همیشه قلب و زبانش به یاد خدا مشغول بود. پس از نماز عصر و صبح، و بعد از نماز تهجد پایبند به ذکر قلبی و مراقبه بود و در اوقات فراغت بیشتر به تلاوت قرآن یا مطالعهی کتب تفسیر و فقه توجه میکرد. مدتها بعد از نماز صبح به تدریس تفسیر اقدام فرموده بود. حضرت صاحب از نظر کسب معارف و علوم باطن مرشد کامل و صاحب کرامات بودند و به مقام ”مستجاب الدعوات“ دست یافته بودند؛ از این جهت بسیاری از مردم جهت معالجهی امراض روحانی و جسمانی به نزد ایشان مراجعه مینمودند. ایشان معمولات خویش را به صورت دَم و تعویذ و گاهی همراه با تجویز داروهای گیاهی به کار میبست.» شمایل حضرت صاحب، قدّی میانه مایل به بلندی داشت و رنگ چهرهاش سرخ و سفید بود. بینیای بلند داشت. عمامهی بزرگ به سر میبست و جبّه میپوشید. مجلس ایشان انسان را به ذکر، زهد و تقوى وا میداشت. خندهای تبسممانندْ داشت، قهقهه نمیکرد و خوش برخورد و گشاده رو بود و با وجود آن دارای اُبُهّت و عظمت بود؛ تا جایی که بزرگان و کدخدایان نیز در مجلس او مؤدبانه مینشستند. هر که ترسید از حـق و تقـوى گزید / ترسـد از وی جن و انس و هـر چه دید وفات و مدفن حضرت صاحب ـ رَحْمَةُ اللّٰهِ عَلَیْهِ ـ در سالهای اخیر عمر دچار بیماری ”رعشه“ گردید و این بیماری بیش از بیست سال به طول انجامید و در آخرِ عمرِ ایشان به حدّی شدت یافت که نیروی گویایی و جسمی خود را از دست دادند و چهار سال آخر کاملاً صاحب الفراش بودند؛ گویا مصداق این حادیث پیامبر ـ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ـ بودند: «مَا یَزالُ البَلَاءُ بِالمُؤمِنِ وَ المُؤمنَةِ فِی نَفْسِهِ وَ وَلَدِهِ وَ مَالِهِ حَتّى یَلقَى اﷲَ تَعَالى، وَ مَا عَلَیْهِ خَطِیْئَةٌ» [۲۲]؛ «پیوسته بر مسلمان در جان، فرزند و داراییاش بلا میآید تا اینکه با الله تعالى ملاقات میکند و بر او هیچ گناهی نمانده است.» «أَشَدُّ النَّاسِ بَلَاءً الأَنبِیَاءُ ثُمَّ الأَمْثَلُ فَالأَمْثَل» [۲۳]؛ «شدیدترین بلاها بر پیامبران میآیند؛ سپس به افراد برتر و فاضلتر.» بنا به نوشتهی شیخالحدیث ـ حَفِظَهُ اللّٰهُ تَعَالَى ـ: ایوبوار کوهی از صبر و شکیبایی بود که شکوه بهجای خود، حتى آهی از زبان مبارک ایشان بر نمیآمد و این بیت بر وی صدق میکرد: در میـان قعـــر دریـا تخـته بنـدم کـردهای / باز میگویی که دامن تَر مکن هُشیار باش! سرانجام در روز دوشنبه ۳۰ مهرماه ۱۳۷۵ (ه.ش) / هشتم جمادی الثانی سال ۱۴۱۷ (ه.ق) در روستای حق آباد چشم از این جهان فرو بستند؛ «إنَّا لِلّٰهِ وَإِنَّا إلَیْهِ رَاجِعُونَ». تشییع جنازهی ایشان با انبوه بزرگی از مردم منطقه و سایر مناطق، و با حضور علمایی همچون حضرت شیخ الإسلام مولانا عبدالحمید، حضرت مولانا قمرالدین و… و به امامت حضرت مولانا عبدالعزیز ساداتی (فاضل دارالعلوم دیوبند) برگزار گردید. و در قبرستان جانبِ شرقی مدرسهی عین العلوم گُشت، به خاک سپرده شدند. چیسـت از این خوبتر در هـمه آفاق کار / دوست رسـد نزد دوست، یار به نزدیک یار «اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ وَأَکْرِمْ نُزُلَهُ وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ وَنَقِّهِ مِنَ الْخَطَایَا کَمَا نَقَّیْتَ الثَّوْبَ الأَبْیَضَ مِنَ الدَّنَسِ وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَیْرًا مِنْ دَارِهِ وَأَهْلاً خَیْرًا مِنْ أَهْلِهِ وَزَوْجًا خَیْرًا مِنْ زَوْجِهِ وَأَدْخِلْهُ الْجَنَّةَ وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَمِنْ عَذَابِ النَّارِ.» منبع: کتاب احسن المقصود پاورقی. [۱] حکیم سنایی غزنوی؛ کذا فی: شعر العجم، علّامه شبلی نعمانی. (مقدمه دیوان سنایی). [۲] والد ماجد حضرت مولانا شیخ محمّد مکّی، مدرّس مسجدالحرام. حضرت مولانا خیرمحمّد طبق روال اکثر علمای هند، در آخر عمر به حرمین شریفین هجرت نموده، مکهی مکرّمه ـ زَادَهَا اللّٰهُ شَرَفاً ـ را برای خویش مسکن گزیده بود. ایشان صحاح ستّه را در مسجدالحرام تدریس مینمودند که جمّ غفیری از علمای مذاهب مختلف در محضر ایشان جمع میشدند و از فیوض علمی ایشان بهره میبردند. وی در آخر، در همان دیار مقدس جهان را بدرود گفتند. «حسینپور». [۳] مولانا حسین علی متولد ۱۲۸۳ و بنا به قولی ۱۲۸۵ (ه.ق) از مشایخ نقشبندیه است. کتب درسی معقولات و منقولات را از حضرت مولانا احمد حسن در کانپور آموخت و از حضرت مولانا رشید احمد گنگوهی علم حدیث را فرا گرفت. ایشان داعی توحید بودند و شرک را با تمام انواع و مظاهر آن ردّ میکردند و عبادت قبور، غلو در اولیا و صالحان و استعانت از آنها، و عقیدهی عالم الغیب بودن پیامبر را با شدّت ردّ مینمودند و در این راستا با مصائب سختی مواجه شدند؛ ولی همچنان خویشتنداری میکردند و بر نقش قدم شاه اسماعیل شهید دهلوی و شاگردان امام احمد ابن عرفان شهید و علّامه رشید احمد گنگوهی بودند. روش ایشان در تفسیر قرآن منحصر به فرد است و مدار آن بر عقیدهی توحید قرآنی است. آیات توحید را شرح میداد و آن را بر زندگی مسلمانان و آداب و رسوم و اعمال آنها تطبیق میداد. کشف و کراماتی برای ایشان ذکر شده است. بسیار سادهزیست بودند. از تکلف به دور بود و همچون کشاورزان زندگی میکرد و لباس آنها را میپوشید و با زحمت دست خود زندگیاش را میچرخاند. تألیفات: تفسیر بلغة الحیران فی ربط آیات القرآن، تفسیر بی نظیر، تحریرات حدیث، تلخیص الطحاوی، و تحفهی ابراهیمیه (فارسی). در سال ۱۳۶۳ه. دارفانی را وداع گفتند. (الإعلام بمن فی الهند…: ۸/۲۱۱۶ ـ ۲۱۱۷). روش خاص تفسیری ایشان در کل شبه قارهی هند آوازهی ویژهای داشت و همین سلسلهی او است که بعدها توسط شاگردش، حضرت شیخ القرآن مولانا غلام اللّٰه خان و سپس به وسیلهی جناب مولانا عبدالغنی جاجروی در پاکستان مروج گردید. «حسینپور». [۴] «اعتبار اعمال وابسته به نیتها است.» اولین حدیث صحیح بخاری. [۵] «خدا را چنان عبادت کن که گویا او را میبینی.» حدیث هشتم از صحیح مسلم. [۶] مقالهی مولانا حسینپور. [۷] زمر: ۳؛ «آگاه باش دین وعبادت خالص(بدون شرک) برای خداست (مقبول اوست).» [۸] مقالهی مولانا محبی. [۹] کنزالعمال (۲۸۹۱۸). خطیب گوید: نسبت به این حدیث از امام احمد سؤال شد و گفتند: گویا این کلام موضوع است! جواب دادند: حدیث صحیح است؛ آن را از بیش از یک نفر شنیدهام. [۱۰] مقالهی مولانا حسینپور. [۱۱] گلستان (باب ۸، ص: ۲۱۵). [۱۲] مقالهی مولانا محبی. [۱۳] حضرت مولانا غوث محمّد از علمای بزرگ افغانستان بوده است که سلسلهی بیعت ایشان به حضرت امام ربانی مجدد الف ثانی میرسد. «حسینپور». مولانا غوث محمّد، مرشد حضرت مولانا محمّد عمر سربازی نیز میباشند. [۱۴] گلستان (دیباچه، ص: ۳). [۱۵] «محبت و بغض به خاطر اللّٰه.» نگا: شعب الإیمان (۹۵۰۹ ـ ۹۵۱۳). [۱۶] مقالهی مولانا حسینپور. [۱۷] «پس از (محبوبیت در آسمان) در زمین نزد مردم مقبول میشود.» بخاری، بدء الخلق (۳۲۰۹). [۱۸] مقالهی مولانا حسینپور. [۱۹] به طور مثال: استاد معظم و دانشمند ارجمند، جناب دکتر سید عبدالمجید حیرت سجادی (استاد دانشگاه تهران) به اشارهی حضرت مولانا عبدالعزیز، در ردیف مریدان حضرت قرار گرفتند. [۲۰] توبه: ۶۰؛ «جز این نیست که صدقهها برای فقیران است و بینوایان». [۲۱] صحیح مسلم، کتاب الإیمان (۴۹)؛ «هر که از شما کار مُنکر وناشایستی را دید، پس باید آن را با دست خود تغییر دهد و اگر نتوانست، پس با زبان، و اگر نتوانست، پس با قلبش [بد بداند].» [۲۲] ترمذی، الزهد (۲۳۹۹). [۲۳] ترمذی، الزهد
.............................................................................................................